"Εσείς μπορεί να μην ενδιαφέρεσθε για τον πόλεμο, ο πόλεμος όμως ενδιαφέρεται για εσάς". Λέων Τρότσκι

Το βιβλίο των δημοσιογράφων Μ. Ιγνατίου και Αθ. Ελις για την κρίση στα Ιμια το 1996, βρίσκεται στις προθήκες των περισσότερων βιβλιοπωλείων, ενώ η επίσημη παρουσίασή του έτυχε εκτενούς κάλυψης από τα κανάλια της τηλεόρασης. Με τα ελληνοτουρκικά και το κυπριακό να μπαίνουν ξανά στην επικαιρότητα, δεν είναι παράξενο το ενδιαφέρον γι΄ αυτό το βιβλίο.

Ο κύριος όγκος του βιβλίου αποτελείται από τηλεγραφήματα που προέρχονται από την αμερικάνικη πλευρά σχετικά με την κρίση. Όμως, υπάρχουν και μαγνητοφωνημένες συνομιλίες με τους πρωταγωνιστές της κρίσης από την ελληνική πλευρά, τον Πάγκαλο (τότε υπουργός Εξωτερικών) τον Αρσένη (Άμυνας), απόψεις του ναύαρχου Λυμπέρη που τότε ήταν Α/ΓΕΕΘΑ.

«Πώς σταμάτησε ο πόλεμος» αναφέρει ο υπότιτλος του εξώφυλλου. Πραγματικά, ο πόλεμος αποφεύχθηκε στο «παρά πέντε». Η «κρίση στα Ίμια» που κορυφώθηκε το βράδυ της 31 Γενάρη 1996, ήταν η χειρότερη κρίση από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1974. Τότε, το 1974, ο πόλεμος περιορίστηκε στο έδαφος της Κύπρου. Το 1996, η προοπτική ήταν να απλωθεί από τον Έβρο μέχρι τη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Τα Ίμια είναι δυο μικροσκοπικές βραχονησίδες 5 ναυτικά μίλια από την Κάλυμνο. Μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης, οι περισσότεροι στην Ελλάδα αγνοούσαν ακόμα και την ύπαρξή τους. Το Αιγαίο είναι σπαρμένο με χιλιάδες τέτοια βράχια, που το πολύ-πολύ να χρησιμοποιούνται από ψαράδες ή από κάποιους βοσκούς από κοντινά νησιά. Τέτοιες είναι και τα Ίμια.

Η διήγηση του βιβλίου ακολουθεί πιστά την εκδοχή των ελληνικών κυβερνήσεων. Η Τουρκία, για μια ακόμα φορά, προσπάθησε να αμφισβητήσει τα ελληνικά δίκαια τα οποία είναι βασισμένα σε διεθνείς συνθήκες. Η Τουρκία, λοιπόν, θέλοντας να βάλει το Αιγαίο σε διαπραγμάτευση, άρχισε τις προκλήσεις στις Ίμια. Για παράδειγμα, αρνήθηκε τη συνδρομή ελληνικών σκαφών για την αποκόλληση ενός τουρκικού φορτηγού πλοίου που είχε προσαράξει εκεί στα τέλη του Δεκέμβρη 1995, ισχυριζόμενη ότι οι νήσοι «Καρντάκ» ήταν δικό της έδαφος.

Η κρίση κλιμακώθηκε τις επόμενες μέρες. Ο δήμαρχος Καλύμνου, συνοδεία του Αργύρη Ντινόπουλου τότε δημοσιογράφου και μετέπειτα νομάρχη και βουλευτή της δεξιάς, έβαλε την ελληνική σημαία στην ανατολική Ίμια. Τούρκοι δημοσιογράφοι την κατέβασαν και έβαλαν την τουρκική. Πολεμικά πλοία περικύκλωσαν τα νησιά -ξανάβαλαν τη σημαία με μια φρουρά βατραχανθρώπων να τη φυλάει. Τα κανάλια έδειξαν τον απόπλου του στόλου από το ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Μονάδες μπήκαν σε πολεμική ετοιμότητα.

Τη κρισιμότητα της κατάστασης τη δείχνει μια συνομιλία του Πάγκαλου με τον αμερικάνο υπουργό Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ: «Κρίστοφερ: Πρέπει να δείξετε ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση. Πάγκαλος: Όπως είναι τα πράγματα, υπάρχει μια σύγκρουση και η σύγκρουση θα γενικευτεί. Διότι εμείς, από τη στιγμή που θα πέσει η πρώτη σφαίρα θα απαντήσουμε παντού όπου θεωρούμε ότι έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα. Δεν μπορούμε να έχουμε καμιά συζήτηση με τους Τούρκους ούτε μπορούμε να δικαιολογήσουμε τον περιορισμό της κρίσης σε καθαρά αεροναυτικό επεισόδιο».

Μ΄ άλλα λόγια, μετά το πρώτο «μπαμ» -θα έπαιρναν φωτιά τα πάντα. Ο ναύαρχος Λυμπέρης που αποπέμφθηκε τον Φλεβάρη του 1996 και κατόπιν κατηγορούσε την κυβέρνηση Σημίτη για «εθνική ταπείνωση», είχε διαρρεύσει στην Ελευθεροτυπία της 11 Φλεβάρη: «το βράδυ της κρίσης ο ναύαρχος Λυμπέρης, όπως εκμυστηρεύεται ήταν αποφασισμένος για όλα. Δεν ήθελε να περιοριστεί σε έναν κλεφτοπόλεμο στις βραχονησίδες και είχε προσανατολιστεί στη λογική του ΄μεγάλου χτυπήματος΄ σε όλο το Αιγαίο». Τα επιτελικά σενάρια που είδαν το φως της δημοσιότητας μιλούσαν ακόμα και για βομβαρδισμό τούρκικων βάσεων έξω από τη Σμύρνη.

Το λάδι που φούντωσε τη φωτιά ενός παραλίγο πολέμου, το έριξαν οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στον ελληνικό και τουρκικό καπιταλισμό. Είναι δυο τοπικοί «υποϊμπεριαλισμοί» που διεκδικούν τη πρωτοκαθεδρία -σε οικονομικό, διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο για λογαριασμό των Μεγάλων Δυνάμεων, σε όλο το τόξο που απλώνεται από τα Βαλκάνια μέχρι τη νοτιοανατολική Μεσόγειο και ακόμα παραπέρα.

Πράγματι, το «ακόμα παραπέρα» είχε γίνει εκρηκτικό εκείνη την περίοδο. Τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Κασπίας και του Καυκάσου είχαν ανοίξει στον ανταγωνισμό και τη λεηλασία των μεγάλων πολυεθνικών. Οι επεμβάσεις και τα παζάρια των κρατών που τις στήριζαν ήδη είχαν βυθίσει στο αίμα ολόκληρες χώρες της περιοχής. Όμως, τις ίδιες φλόγες απειλούσαν να ανάψουν κι οι «δρόμοι του πετρελαίου» προς τη Δύση. Τότε για παράδειγμα ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για τον περίφημο «αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη». Ένα άλλο σχέδιο πρόβλεπε αγωγό που θα κατέληγε στο τουρκικό λιμάνι Τσεϊχάν απέναντι από την Κύπρο.

Περάσματα

Τα «αεροναυτικά περάσματα» του Αιγαίου έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στο ποιος έλεγχε αυτές τις διαδρομές. Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας των νησιών ή των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, υπ΄ αυτό το πρίσμα πρέπει να αντιμετωπισθούν. Η επιδίωξη του ελληνικού καπιταλισμού είναι να μετατρέψει το Αιγαίο σε «ελληνική θάλασσα».

Οι δυο δημοσιογράφοι, αναφέρουν στην εισαγωγή τους το πρόγραμμα «αποικισμού 10 βραχονησίδων» που είχε αρχίσει να υλοποιείται από τα υπουργεία Αμυνας, Αιγαίου και Γεωργίας. «Περιβαλλοντικό» πρόγραμμα υποτίθεται, με την ενίσχυση και της ΕΕ. Όμως, καθόλου αθώο: ο αποικισμός των βραχονησίδων, προοπτικά οδηγούσε στην διεκδίκηση της υφαλοκρηπίδας τους, απέναντι από τα τουρκικά παράλια.

Στο βιβλίο γίνεται και εκτενής αναφορά και στις αντιδράσεις των πολιτικών κομμάτων για το χειρισμό της κρίσης των Ίμια από την κυβέρνηση του Σημίτη. Από τότε, η φράση που εκστόμισε στη Βουλή «Ευχαριστούμε τις ΗΠΑ» για τη μεσολάβησή τους, έχει γίνει «σημαία» στα χέρια της «πατριωτικής» δεξιάς. Η αλήθεια είναι διαφορετική. Οι Σημίτηδες κι οι υποτιθέμενοι «εκσυγχρονιστές» δεν λιγότερο πολεμοκάπηλοι από τους «ελληναράδες». Είναι κι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τόσο οι μεν όσο και οι δε, υπολογίζουν να αξιοποιήσουν τις ΗΠΑ, τις ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις της Δύσης προς όφελος των συμφερόντων του ελληνικού καπιταλισμού. Όταν η «σημαία» κυματίζει στη Καμπούλ ή οι φρεγάτες περιπολούν στα ανοιχτά της Σομαλίας, και οι δυο γεμίζουν «εθνική περηφάνια». Οι φρεγάτες κι η διπλωματία αλληλοσυμπληρώνονται.

Τα υπόλοιπα, είναι ζήτημα χειρισμών και εκτιμήσεων για το «πόσο μας παίρνει» και «πως». Υπάρχει μια αποκαλυπτική περιγραφή στο βιβλίο, για τη στιγμή που γίνεται γνωστό ότι τούρκοι κομάντος έχουν αποβιβαστεί στη δεύτερη βραχονησίδα των Ιμια. Ο Πάγκαλος διηγείται στους δυο δημοσιογράφους: «Μπαίνω μέσα, το ανακοινώνω στους συσκεπτόμενους? Κι όταν το λέω αυτό, γυρίζει ο Σημίτης και λέει στον Λυμπέρη: ΄Δεν σου είπα, βρε μαλάκα, να στείλεις φρουρά και στα δυο νησιά;΄. Είναι η πρώτη φορά που άκουσα τον Σημίτη να χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη».

Οσο για την «πατριωτική» δεξιά, που υποτίθεται ανθίσταται περισσότερο στις πιέσεις του «αμερικάνικου παράγοντα» -κάτι που ακούσαμε και για τον Καραμανλή μετά από τις εκλογές- το βιβλίο περιλαμβάνει ένα απολαυστικό επεισόδιο. Ο πρέσβης Τόμας Νάιλς ενημερώνει το Στέητ Ντιπάρτμεντ για τη συνομιλία του συμβούλου του Μπέκερ, με τον Γ. Συμπιλίδη, γενικό διευθυντή της «Πολιτικής Ανοιξης» του Α. Σαμαρά? «Ο Συμπιλίδης ισχυρίστηκε ότι μια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ δεν θα μπορούσε ποτέ να επιτύχει μια τόσο στενή σχέση με τις ΗΠΑ όσο η ΠΟΛ.ΑΝ.. Εισηγήθηκε ότι οι Αμερικανοί επενδυτές πρέπει να συνδεθούν στενότερα με ελληνικές εταιρείες εάν θέλουν να ελπίζουν ότι θα σημειώσουν πρόοδο στις αγορές των Βαλκανίων...»

Οι εθνικιστικές, πολεμοκάπηλες φωνές των κάθε λογής «τουρκοφάγων» -ή «σκοπιανοφάγων»- ποτέ δεν είχαν και δεν θα έχουν καμιά σχέση με τον γνήσιο αντιμπεριαλισμό. Η αντίσταση στο ΝΑΤΟ, στις ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις και στην εμπλοκή της Ελλάδας σ΄ αυτές, είναι υπόθεση της Αριστεράς.

Λέανδρος Μπόλαρης