Αν και η αυτονομία των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων μέσω της οργάνωσής τους σε σωματεία (corporations) χρονολογείται ήδη από τον 13ο αιώνα, οι κραυγές αγωνίας και οι αιτιάσεις για τις συνεχείς παραβιάσεις της συνεχίζονται μέχρι σήμερα με αμείωτη ένταση. Διαβάζοντας το κείμενο του Καντ, Η Διένεξη των Σχολών διερωτάται κανείς αν αυτή τη φορά η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα ή ως τραγωδία. Στο εν λόγω κείμενο, ο Καντ αξιώνει την αυτονομία του Πανεπιστημίου, ήτοι την οριστική αποδέσμευση του από τις παρεμβάσεις του κράτους, προκειμένου η επιστημονική γνώση που το τελευταίο καλλιεργεί να μπορεί να εκπληρώσει τον σκοπό της: την άσκηση ελεύθερης σκέψης και κριτικής.


Η «Διένεξη των Σχολών» είναι κατ’ ουσία η απάντηση του Καντ στον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Β που ανέρχεται στον Πρωσικό θρόνο μετά το θάνατο του «πεφωτισμένου» και κοσμοπολίτη Φρειδερίκου του Β (στον οποίο ο Καντ είχε αφιερώσει το δοκίμιό του «Τι είναι Διαφωτισμός») και εφαρμόζει διαμετρικά αντίθετη πολιτική από αυτή του προκατόχου του. Μέσω της έκδοσης του Θρησκευτικού διατάγματος το 1788, αίρεται η ελευθερία του κηρύγματος των ιερέων ενώ μέσω του Διατάγματος περί Λογοκρισίας την ίδια χρονιά ανατίθεται η εξουσία σε τοπικές ιερατικές αρχές να λογοκρίνουν φιλοσοφικά και θεολογικά έργα. Το αίτημα χειραφέτησης του Πανεπιστημίου από τον ασφυκτικό έλεγχο του κράτους μετουσιώνεται στο αίτημα της χειραφέτησης της φιλοσοφίας, του κριτικού αναστοχασμού των ορίων του Λόγου που καθίσταται δυνατός μόνο στη δημόσια σφαίρα, από τον τυραννικό ζυγό της θεολογίας. Η διασφάλιση της αυτονομίας του Πανεπιστημίου, με άλλα λόγια προυποθέτει την αντιστροφή της σχέσης φιλοσοφίας και θεολογίας: δεν ελέγχει το δόγμα την σκέψη αλλά η σκέψη το δόγμα. Η φιλοσοφία δεν υπηρετεί αλλά ελέγχει και ερευνά θεολογικά ζητήματα.

Η αυτονομία του Πανεπιστημίου γίνεται θεσμικό ένδυμα της ελεύθερης σκέψης και όπλο κατά της λογοκρισίας. Για τον Καντ, «περί ειδημόνων, μόνον ειδήμονες μπορούν να μιλήσουν» (Η Διένεξη των Σχολών, μετάφραση, εισαγωγή, επιμέλεια Θ. Γκιούρας, Αθήνα, Σαββάλας 2004, σ. 103). Άλλωστε «μια κυβέρνηση η οποία θα ασχολούνταν με τις διδασκαλίες, δηλαδή επίσης με τη διεύρυνση ή τη βελτίωση των επιστημών, και έτσι θα ήθελε η ίδια αυτοπροσώπως να υποδυθεί τον ειδήμονα, θα έχανε με αυτή τη σχολαστικότητα τον προσήκοντα σεβασμό» (ο.π., σ. 107).

Η ιστορία φαίνεται να δικαίωσε τα αιτήματα του Καντ. Ο πρώτος στόχος κάθε δικτατορικού καθεστώτος ήταν η αστυνόμευση του Πανεπιστημίου και η καταστολή της κριτικής σκέψης που προήγαγε μέσω του διορισμού των διοικητικών του αρχών, των απολύσεων προοδευτικών διδασκόντων και της λογοκρισίας του περιεχομένου σπουδών.

Μπαγιάτικες ιστορίες μεσούντος θέρους, θα αντιτείνει κάποιος. Παρήλθαν οι εποχές αιμοσταγών δικτατοριών και λογοκρισίας της σκέψης. Οι δικτατορίες σήμερα δεν δεν είναι των τανκς αλλά των αγορών ενώ μια ιδιότυπη θεολογία, μια «μεταμοντέρνα» μεταφυσική επικρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας ορίζοντας τις μοίρες μας και τις ζωές μας: η θεολογία των αριθμών. Δόσεις, δάνεια, τόκοι, τοκοχρεωλύσια, spreads, αξιολογήσεις. Μια jargon της φρίκης, που λειτουργεί ως απόλυτος κυρίαρχος που αποφασίζει επί της ζωής και του θανάτου των υπηκόων του λεηλατώντας χώρες, πολτοποιώντας κοινωνικές τάξεις, διαλύοντας κεκτημένα αιώνων με μοναδικό μέσο τη βία και τη καταστολή κάθε μορφής αντίστασης και ανυπακοής.

Αν η κάθε κοινωνία έχει την παιδεία και το Πανεπιστήμιο που της αξίζει, τότε ο νέος νόμος για την τριτοβάθμια εκπαίδευαση δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αλλά απολύτως συμβατός με το «πνεύμα των καιρών». Μια ακόμη «φούσκα» από τις πάμπολες της διεθνούς χρηματοπιστωτικής ληστείας που εκφυλίζει την πανεπιστημιακή εκπαίδευση σε fast food κατάρτιση εφόσον το τμήμα ως βασική ακαδημαϊκή μονάδα αντικαθίσταται από τη Σχολή που αποφασίζει για το ενιαίο πρόγραμμα σπουδών του πρώτου έτους. Ποιό επιστημονικό αντικείμενο όμως μπορεί να θεραπευθεί στα δύο χρόνια που απομένουν; Επιπλέον, πώς περιφρουρείται ο ακαδημαϊκός χαρακτήρας των σπουδών όταν, σύμφωνα με ευρωπαϊκή οδηγία στις μονάδες πιστοποίησης που καλούνται να συμπληρώσουν οι «ειδικευόμενοι πελάτες» (και όχι πλεόν φοιτητές) για να λάβουν το «πιστοποιητικό κατάρτησης» (και όχι πλέον πτυχίο) συνυπολογίζονται και μονάδες από ιδρύματα ασαφούς ακαδημαϊκής προέλευσης; (ΙΕΚ, κολλέγια, κοκ). Το Πανεπιστήμιο δεν καλλιεργεί ούτε θεραπεύει γνωστικά αντικείμενα αλλά εκπίπτει σε εταιρεία προώθησης προϊόντων στελεχωμένης από υπαλλήλους που κρίνονται και αμοίβονται επί των ποσοστών πωλήσεων από τον εργοδότη manager (και όχι πλέον Πρύτανη) που μπορεί να αποφασίζει από την κατανομή θέσεων στην «εταιρεία» μέχρι απολύσεις του προσωπικού. Ο δε πρύτανης επιλέγεται από μια τριμελή επιτροπή που ορίζει το διαβόητο Συμβούλιο Διοίκησης τα μισά μέλη του οποίου επίσης δεν εκλέγονται από την πανεπιστημιακή κοινότητα αλλά διορίζονται και μπορεί να είναι εξωπανεπιστημιακοί παράγοντες (ο μητροπολίτης; Ο πρόεδρος της ΠΑΕ; Ο διευθυντής των super market Μασούτης; Κομματικοί ημέτεροι; Ουδείς γνωρίζει).

Είναι σαφές ότι οι πομφόλυγες περί «Αριστείας» και απελευθέρωσης «των δημιουργικών δυνάμεων» (sic) που προοιωνίζεται το νέο Παν/μιο Α.Ε είναι προσχήματα και άλλοθι της οριστικής υποχώρησης της Πολιτείας από την χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων. Πώς άραγε θα πραγματωθεί η περίφημη «αριστεία» (μια ακόμη κακοποιημένη λέξη ανάμεσα σε άλλες όπως διαβούλευση, διαύγεια, κοκ) εκτός αν με «αριστεία» νοείται πλέον η ικανότητα προσέλκυσης πελατών και χρημάτων. Πώς θα πραγματωθεί η «αριστεία» με συνεχείς μειώσεις μισθών, τον διαρκή φόβο απολύσεων από διορισμένους πρυτάνεις manager και συμβούλια που δεν λογοδοτούν ούτε ανακαλούνται από την κοινότητα; Στη μακρά ιστορία του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου ουδέποτε ευδοκίμησε η έρευνα με τον βούρδουλα και την αστυνόμευση της σκέψης. Πώς θα παράξουν έργο οι νέοι λέκτορες όταν μετατρέπονται στους παλιούς είλωτες-βοηθούς με ανάληψη διδακτικού μόνο έργου και με ημερομηνία λήξης; Και ποιό κίνητρο δίδεται στους επίκουρους όταν όχι μόνο αίρεται η μονιμότητά τους αλλά δεν δικαιούνται εκπαιδευτικής αδείας;

Το «ατράνταχτο» επιχείρημα του υπουργείου όσον αφορά το νεό καθεστώς διοίκησης που προσβάλλει και τη νοημοσύνη ενός μικρού παιδιού είναι η πάταξη της διαφθοράς. Φαίνεται όμως ότι η επιλεκτική μνήμη είναι προσφιλές εθνικό σπορ. Οι φοιτητικές παρατάξεις του νυν και του τέως κυβερνώντος κόμματος εξέλεγαν κατα συρροήν πρυτάνεις με αδρά ανταλλάγματα. Αλλά και αν ακόμη το παλαιό καθεστώς διοίκησης εμφάνιζε συμπτώματα διαφθοράς στο προτεινόμενο αυταρχικό, ολιγαρχικό και βαθιά αντιδημοκρατικό μοντέλο των διορισμένων συμβουλίων με. . . δωδεκαετή θητεία, το ρουσφέτι, οι συναλλαγές, οι «ευνοούμενοι» δεν θα είναι άραγε εγγενείς στην ιδιοσυστασία του;

Ας μην ανησυχούν οι εμπνευστές του νόμου για την διατύπωση νομικών διατάξεων της άρσης του ασύλου. Το άσυλο έχει ήδη καταργηθεί απο την στιγμή που η διοίκηση του Παν/μίου και το νέο καθεστώς εργασιακών σχέσεων που συνεπάγεται προσιδιάζει σε Ανώνυμο Εταιρεία που καλλιεργεί τον φόβο την υποταγή και την καταστολή της κριτικής σκέψης.

Οι διοικητικές αρχές των Πανεπιστημίων δεν εκλέγονταν αλλά διορίζονταν μόνο στις δικτατορίες. Ηχεί παράδοξο που μια δημοκρατία εισηγείται το παραπάνω πλαίσιο διοίκησης αλλά και παρεμβαίνει ωμά στην οργάνωση των σπουδών (διαλύοντας κατ’ ουσία το πανεπιστήμιο).

Η ίδια δημοκρατία όμως δεν ήταν και στις 29 Ιουνίου όταν αποφάσιζε ερήμην και εναντίον της λαϊκής βούλησης που αντιπροσωπεύει, περιφράσσοντας το κοινοβούλιο με σιδερένια κιγκληδώματα και μετατρέποντας την πλατεία Συντάγματος (οποία ειρωνία) σε θάλαμο αερίων;

Το αυριανό κατ’ ευφημισμόν «πανεπιστήμιο», η θλιβερή καρακατούρα του, δεν θα χρειάζεται ούτε σιδερένια κάγκελα ούτε security. Η πιο αποτελεσματική αστυνομία είναι αυτή του πνεύματος.

* Η Φωτεινή Βάκη διδάσκει Φιλοσοφία στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. 

Πηγή: http://aristerovima.gr/details.php?id=2587